Հայաստանի ամենահայտնի շան ցեղատեսակը, իհարկե, ահեղ գամփռն է. ոչխարների հոտերի հուսալի պահակը և հովիվների օգնականը։
Եկեք այսօր պարզենք, թե ինչպես է առաջացել շան այս ցեղատեսակը։՝
Այսպիսով, ամենատարածված վարկածն ասում է՝ գամփռները Հայկական լեռնաշխարհում հայտնվել են հազարավոր տարիներ առաջ։ Հենց ընտանի շների և գայլերի խաչմերուկից։ Պատահական էր այդ անցումը, թե նպատակային՝ մարդկային միջամտությամբ, հիմա արդեն դժվար է ասել։
Մի բան հաստատ է՝ գամփռը շատ հնագույն ցեղատեսակ է, որն իր գոյության հազարավոր տարիների ընթացքում շատ քիչ է փոխվել։ Եվ այն դեռ հիանալի կատարում է իր դերը հոտերը գայլերից պաշտպանելու գործում։
Արական գամփռը կարող է ունենալ մինչև 70 սմ բարձրություն և կշռել մոտ 60-70 կգ: Ինչպես վայել է ցուրտ Հայկական լեռնաշխարհում ծագած ցեղատեսակին, այնպես էլ գամփռն ունի հուսալի մորթի, որը լավ տաքացնում է շանը նույնիսկ սաստիկ սառնամանիքին:
Գամփռ անունը գալիս է հին հայերեն պահակ բառից։ Հայերն այս ցեղատեսակին անվանում են նաև «Գել-Խեղդ» (գայլերի խեղդող), «Արջաշուն» («Արջ շուն») կամ «Հովվաշուն» (Հովվի շուն):
Հետաքրքիր կետ. գամփռը հատուկ մարզման կարիք չունի և կարող է կատարել իր խնդիրը, օրինակ՝ հոտը պաշտպանել՝ զուտ բնազդաբար։ Նրա նախնիների շատ սերունդների ընթացքում դա արել են …
Գամփռի նախնիները հայտնի են նախապատմական ժամանակների ժայռային արվեստից։ Նմանատիպ նկարագրության շներ արդեն հայտնվում են մերձավորարևելյան գրավոր աղբյուրներում 2,5 հազար տարի առաջ։
Հսկայական սպիտակ գամփռն էր հայ նշանավոր թագավոր Տիգրան Բ Մեծի սիրելի շունը։
Երբ Տիգրան Մեծը հաշտության պայմանագիր կնքեց Հռոմի հետ, որպես հաշտության նշան Իտալիա ուղարկեց 500 ոսկե գամփռ:
Ի դեպ, գամփռը միայն հովվի շուն չէ։ Հայ ռազմիկները գամփռն օգտագործում էին որպես կռվող ցեղատեսակ՝ իրենց հետ կռվելու համար տանում էին սարսափազդու հսկայական գայլաշնիկներ:
Հայկական գայլային գամփռը ճանաչվել է Հայաստանի ազգային ցեղատեսակը։ Այսինքն՝ Կինոլոգների միջազգային միության կողմից Հայաստանն այս ցեղի պաշտոնական հայրենիքն է։ Երկրում կան մի քանի բուծարաններ, որտեղ մեծանում են լավագույն գամփռները: