Բուդապեշտի Պեշտի ամբարտակի եզրին, խորհրդարանական նստավայրի կողքին, Հունգարիայում Հոլոքոստի հազարավոր զո հեր անմա հացած են քանդակային ցն ցող կոմպոզիցիայում:Խոսքը ափին լքված կոշիկների մասին…
Վեց տասնյակ զույգ կոշիկ, երկարաճիտ կոշիկներ, մանկական սանդալներ և կոշիկ՝ պատրաստված մետաղից և քարից, տեղադրվել է 2005 թվականի ապրիլի 16-ին։ Դրանք այնքան վարպետորեն են արված, որ միայն ավելի ուշադիր զննելուց է պարզվում, որ սա արվեստի ինստալացիա է։
Ռեժիսոր Յանոշ Յան Տոգայի գաղափարն իրականացրել է նրա ընկերը՝ քանդակագործ Գյուլա Փաուերը։ Զարմանալի չէ, որ հուշահամալիրն առաջին հայացքից այդքան տպավորիչ է, նկարիչը աշխատանքի համար օգտագործել է 40-ականների մոդելներ, յուրաքանչյուր զույգին նայելիս դժ վար չէ պատկերացնել մարդկանց, ովքեր կարող էին իրենց կոշիկները թողնել ափին…
1944-1945 թվականներին մի քանի ամսվա ընթացքում Հունգարիայի մայրաքաղաքում հազարավոր հրեաներ մահապшտժի ենթարկվեցին։ Մա հшցածների թվի մասին հավաստի տեղեկությունն այլևս հայտնի չէ, նրանց բանակային մեքենաներով տեղափոխել են մահապшտժի վայր, պահանջել հանել կոշիկները և ձեռքով կապել շղթայով։ Այնուհետև տնային նшցիստներն օգտագործում էին իրենց զո հերի կոշիկները սեփական կարիքների և վաճառքի համար։
Նրանք նույնպես փшմփուշտներ չեն վատնել, կրակել են մեկի վրա, իսկ նրա հետ կապված մնացած մարդիկ ընկել են սառցե ջուրը և շուտով խեղդվել։ Հատկապես ցի նիկ է թվում, որ երբեմն պարանների փոխարեն դատապարտյալների ձեռքերը կապում էին սեփական կոշիկների կապոցներով։
Զանգվածային ռեպրեսիաներ են իրականացվել արմատական Arrow Cross կազմակերպության տեղական զինյшլների կողմից։ Տեղի ոստիկանները սկսեցին կատшղի կերպով գործել Ֆերենց Սալաշիի պրոֆաշիստական, խամաճիկ կառավարությանը փոխվելուց հետո, նա կանգնած էր ֆшշիստական նետ-խաչավոր կուսակցության ակունքներում:
Սալաշին կատաղի ա տում էր հրեաներին և նույնիսկ դատապшրտվում էր զրպարտության համար, նա փորձում էր համոզել, որ Հունգարիայի կառավարության ղեկավար Միկլոշ Հորտիի կինը նույնպես հրեա է։ Նրա իշխանության օրոք Բուդապեշտում կազմակերպվեց գետտո, որտեղից հրեաներին տեղափոխում էին համակենտրոնացման ճամբարներ։
1945 թվականին, երբ խորհրդային զորքերը ազատագրեցին Բուդապեշտը, նրանք հանդիպեցին գետտոյի պահակախմբի կատաղի դիմադրությանը։ Ներսում հազարավոր բանտարկյալներ կային, բայց միլիցիայի անդամները ականապատել էին բոլոր շենքերը և պատրաստվում էին մարդկանց հետ պայթեցնել դրանք։
Թե ինչպես են հրեաներին մահապшտժի ենթարկել, հայտնի է փրկված աղջկանից՝ Ժուզաննա Օզվատից, նրա հունգարացի դայակը, կյանքի վտ անգի ենթարկելով, փրկել է երեխային։ Զսուզաննայի սենյակի պատուհանը նայեց գետին, և նա տեսավ, թե ինչ է կատարվում ամբարի վրա։
Այսօր «Կոշիկները թմբի վրա» հուշարձանը ամեն տարի հունվարի 27-ին Հոլոքոստի զոհերի հիշատակի օրը հավաքում է մարդկանց, ծաղիկները մնում են հենց «կոշիկի» մեջ։ Բազմաթիվ հրապարակումների համաձայն՝ հուշահամալիրը ող բերգությшնը նվիրված տասը ամենահուզիչ քանդակներից մեկն է։
ՉՄՈՌԱՆԱՔ ԿԻՍՎԵԼ ԸՆԿԵՐՆԵՐԻ ՀԵՏ