Դեռ 1919 թ- ին էր պաշտոնապես կասկածի տակ դրվեց Կոմիտասի խելագարnւթյան վարկածը: Երկար տարիներ փորձեր են արվել ուսումնասիրելու նրա հnգեբnւժարանի արխիվային փաստաթղթերը, Ֆրանսիայում մարդու մահվանից միայն 150 տարի հետո է թույլատրվում ուսումնասիրել նրա բժշկական արխիվը, բայց որոշ միջոցներով հաջողվում է ոսումնասիրել այն, որի ընթացքում էլ ապացուցվում է, որ Կոմիտասը չի խելագարվել, և չի տառապել շիզnֆրենիայnվ, երբ նա վերադարձել է Թուրքիայի աքսորից, թեև ընկճված, բայց որևէ հոգեկանժ խանգարման նշույլ չի ունեցել:
Ընդհակառակը՝ իր հանգստությամբ և ուժով հենց նա էր փրկում շատերին, բոլոր նրանք ովքեր իրապես ծանր վիճակում էին և կորցրել էին ապրելու ուժն ու կյանքի հանդեպ հետաքրքրությունը՝ այդ սերը և հույսի փրկությունը ստանում էին հենց Կոմիտասից:
Կոմիտասին տեղափոխում են Ֆրանսիայի հոգեբուժարան, և նրա վիճակը գնալով վատանում է: Այն փաստը, որ Կոմիտասին թուրք բժիշկ էր բուժում ամեն բան ասում է: Նրան հոգեմեդ անհասկանալի դեղեր էին տալիս:
Այս ամենին հաջորդում է երաժշտական միջոցառման սուտ անվան տակ վարդապետին Ֆրանսիա տանելու փաստը, որն իրականում հnգեբ nւժարանի տեղափոխումն էր, և այն, թե ինչպես են 48 տարեկան վարդապետին ախտորոշում՝ «շիզոֆրենիա» այն դեպքում, երբ շիզոֆրենիան այդքան մեծ տարիքում գործնականում երբեք չի զարգանում, և վերջին ամենածանր փաստը՝ Կոմիտասի մահվան պատճառը եղավ օսթեիտը, արյան վարակnւմ, որն առաջացել էր ոտքերը հարելու արդյունքում, հnգեբnւժարանnւմ տրամդրած կոպիտ կոշիկները հագնելիս: